Biomassa, duurzame energiebron of klimaat waanzin?

Biomassa is in de laatste jaren snel een onmisbare bron in onze duurzame energie mix geworden. Zelfs nu overal daken vol gelegd worden met zonnepanelen en vele nieuwe windmolens worden gebouwd lijkt biomassa onverslaanbaar. In 2019 werd ca. 60% van de duurzaam geproduceerde energie (8,6% van het totaal) in Nederland opgewekt met het verbranden van biomassa. Dit leverde 27% van de duurzaam opgewekte elektriciteit en 77% van de duurzame warmte op.

Nederland heeft de grootste moeite om maar in de buurt te komen van haar klimaat doelstellingen. Voor 2020 is een aandeel duurzame energie afgesproken van 14%, in 2019 was dit nog slechts 8,6% (19,7% van de elektriciteit). Zelfs met biomassa zal het al een wonder zijn als deze doelstellingen gehaald worden, zonder biomassa zou dat volstrekt onmogelijk zijn.

In tegenstelling tot de meeste andere duurzame energie bronnen zoals zon en wind kan de opbrengst met biomassa ook gemakkelijk worden afgestemd op de vraag. De kosten voor het in balans houden van het energienet zijn derhalve beperkt. Niet onterecht dus dat biomassa jaren lang als DE schaalbare oplossing is gezien om snel en betaalbaar over te stappen naar duurzame energiebronnen. Bestaande kolencentrales kunnen eenvoudig zonder grote aanpassingen minder vervuilend worden gemaakt door het bijstoken van biomassa.

Maar wat is biomassa? En is het wel echt zo duurzaam?

Biomassa is organisch materiaal uit planten, dieren en micro organismen. Wanneer planten en bomen groeien nemen ze CO2 op. Met behulp van de energie uit zonlicht wordt de koolstof daaruit samen met water gebruikt voor de groei van het organische materiaal. Gelijktijdig wordt zuurstof uitgestoten als afval product. Dit proces wordt fotosynthese genoemd.

Door biomassa te verbranden wordt warmte en elektriciteit opgewekt. Bij het verbranden van organisch materiaal wordt de fotosynthese omgedraaid. Door zuurstof toe te voegen aan de, in de biomassa vastgelegde koolstof, wordt CO2 geproduceerd.

In theorie is biomassa een schone en duurzame energie bron. Tijdens het verbranden van hout wordt wel CO2, stikstof en fijnstof uitgestoten. Maar de CO2 is in de groei fase eerst in het hout opgenomen. Het resultaat zou CO2 neutraal moeten zijn. Als je snoei- en afval hout en gft-afval gebruikt, of in elk geval met beleid bomen (of andere gewassen) kapt en ook weer her plant, klopt dit ook en is dit duurzaam. De kosten zijn daarbij ook nog eens laag omdat het veelal afval betreft.

Omdat biomassa hernieuwbaar is, wordt het in tegenstelling tot fossiele brandstoffen gezien als groene energiebron. Je zou kunnen zeggen dat biomassa een vorm van zonne-energie is waarbij de energie wordt opgeslagen tijdens een lange periode. Bij de groei van een boom voor een periode van ca. 30 tot 50 jaar. Vervolgens kan deze energie in korte tijd worden omgezet in bruikbare energie. Biomassa is daarmee net als fossiele brandstoffen een opslag van energie met het voordeel dat biomassa door her beplanting hernieuwbaar is.

Tot zover de theorie…

In de praktijk blijkt biomassa niet zo CO2 neutraal als wordt beweerd. Dit komt omdat veel van de biomassa geïmporteerd wordt vanuit o.a. Noord Amerika, Canada en Brazilië. In Nederland verstoken we nu jaarlijks 1,7 miljoen ton biomassa. Onze eigen biomassa productie ligt op 1,1 miljoen ton per jaar. De rest moet worden geïmporteerd, ook omdat dit goedkoper blijkt dan de eigen productie te verhogen.

Alleen al het vervoer kost een hoop CO2 en andere vervuilende uitstoot. En dan hebben we het nog niet eens over het verwerken van grote hoeveelheden hout tot houtkorrels zodat ze eenvoudiger vervoerd kunnen worden. En dat is nog niet het ergste probleem. Om te kunnen voorzien in de gigantische biomassa behoefte worden volledige bossen verwoest. Vervanging door nieuwe bossen gebeurd vaak niet of niet in voldoende mate of met minder diversiteit. Door ontbossing en-/of verlies aan diversiteit (monocultuur) gaan grote natuur gebieden verloren.

Omdat onze eigen productie gelimiteerd is zal een toename van het aandeel van biomassa in de energiemix zich direct vertalen in een toename van de import. Voor het vergelijk; het huidige percentage van biomassa in de energiemix is 5,2% (2019). Zou je 100% van de energie vraag in Nederland willen opwekken met biomassa dan heb je dus (1,7 miljoen ton / 5,2%) x 100% = 32,7 miljoen ton biomassa nodig. Alle bossen in Nederland bevatten bij elkaar minder dan 50 miljoen ton hout. Elke anderhalf jaar zou je dus het equivalent van alle bossen in Nederland moeten opstoken.

In 2019 was Nederland een van de grootste importeurs van houtpellets wereldwijd. Energie centrales ontvingen 3,6 miljard euro subsidie voor het stoken met biomassa. Hierdoor, in combinatie met de duurzame stempel, is biomassa een erg lucratieve vervanger voor kolen geworden. Nederland is daarmee deels indirect verantwoordelijk voor verwoesting van natuur vele duizenden kilometers verderop.

Conclusie

Biomassa kan een goede schone en hernieuwbare energie bron zijn zolang het op een verantwoorde manier wordt gebruikt. Dit kan worden bereikt door alleen gebruik te maken van de huidige productie van biomassa. Subsidies zorgen er nu voor dat de vraag veel groter is dan het aanbod, dit resulteert in geforceerde productie elders. Op papier vergroenen wij hiermee onze energiemix. In de praktijk brengen we echter juist veel schade aan de natuur toe.

Dat het überhaupt al economisch haalbaar is om complete bossen om te zetten in kleine houtkorrels om die vervolgens over duizenden kilometers te vervoeren en daar om te zetten naar elektriciteit en warmte is bizar. Dat is alleen mogelijk door subsidies. Dat deze korrels over de halve wereld worden vervoerd, in plaats van in de regio gebruikt te worden geeft ook wel te denken.

Om biomassa hernieuwbaar en groen te kunnen blijven noemen zou je het verbruik moeten beperken tot de huidige 1,1 miljoen ton die jaarlijks in Nederland geproduceerd wordt. Het aandeel van biomassa in de totale energiemix zou dan gemaximeerd zijn op 3,35% of ca. 39% van de huidige hernieuwbare energie productie. Zonder vervangende maatregelen zou dan het aandeel duurzame energie met 1,2% terug lopen dit terwijl er juist een sterke groei nodig is om de klimaat doelstellingen te kunnen halen.

Voor het milieu zou het dus het beste zijn om de subsidies terug te schroeven zodat het aandeel van biomassa in de energiemix afneemt tot 3,35%. Voor de klimaat doelstellingen daarin tegen zou je de subsidies het beste kunnen verhogen om zo op een voordelige manier op papier aan de doelstellingen te voldoen.

Dit is een lastig spagaat waarbij druk van milieu organisaties juist het tegengestelde kan bereiken van wat ze voor ogen hebben. Bouwen van wind- en zonneparken kunnen de behoefte aan duurzame energie niet bijhouden en zijn daarbij nauwelijks regelbaar. Op dit moment is biomassa de enige optie snel het aandeel duurzame energie ter verhogen. Dit natuurlijk zolang biomassa als duurzaam gezien blijft worden.

Gelukkig ziet ook de Tweede Kamer in dat meer biomassa niet de oplossing voor het klimaat probleem is. Er is inmiddels een meerderheid in de Tweede Kamer die een stop wil zetten op verdere subsidies. Dit had direct tot gevolg dat Vattenfall de plannen voor een nieuwe biomassa centrale voorlopig heeft uitgesteld.

Als je zelf energie vergelijkt en wilt bijdragen aan een duurzame wereld is het verstandig in de gaten te houden of de groene duurzame energie wordt opgewekt met biomassa. In dat geval zou je toch de voorkeur kunnen geven aan andere vormen van duurzame energie.